Odcinek • 1/2 podcastu o getcie warszawskim, Archiwum Emanuela Ringelbluma

Kiedy przyjeżdżasz do Warszawy dzisiaj, 80 lat po zniszczeniu getta, imponująca szklana wieża zastąpi wysadzoną przez Niemców 16 maja 1943 r. Wewnątrz znajduje się największy zbiór dokumentów zgromadzonych przez historyka Emanuela Ringelbluma i jego zespół (dziennikarzy, pisarzy, socjologów, ekonomistów, artystów… w sumie około sześćdziesięciu osób) przez cały okres istnienia getta, od października 1940 do maja 1943. Ale uwaga, stała ekspozycja to tylko widoczna część ogromnego skarbu zatopionego w niewidocznej części instytutu.

Przechowywane w piwnicy w kilku sejfach i zarezerwowane tylko dla badaczy dokumenty te reprezentują 35 369 stron z drobiazgową precyzją, czyli 6000 dokumentów, które łączą w sobie teksty maszynopisu, raporty (przede wszystkim w języku polskim i jidysz, ale także po hebrajsku i niemiecku), zdjęcia, a nawet plakaty i opakowania po cukierkach. Ukazuje w najdrobniejszych szczegółach tajne życie getta, w szczególności komitety budowlane, organizacje pomocy społecznej, życie kulturalne i religijne. Ale też policja żydowska czy przemyt. Liczne dokumenty administracyjne mówią o wyrachowanym pogarszaniu się nazistowskiego ucisku z dnia na dzień, spowodowanego zimnem i głodem. Prawdziwy horror nędzy.

Sytuacja społeczna skłoniła zespół Ringelbluma do śledztwa w sprawie gruźlicy i tyfusu plamistego (Niemcy uważali Żydów za naturalnych nosicieli tyfusu, stąd obowiązek izolowania ich od innych).

Pisma te stanowią cenną kopalnię zrozumienia rozwoju getta i jego prawdziwie organicznej tragedii. Rzeczywiście, jedyne obrazy, które do nas dotarły, to te z niemieckiej propagandy z wymyślonymi scenami, w których żywiołowość nie odpowiada rzeczywistości! Jedynymi wyjątkami są nieliczne filmy nakręcone na miejscu przez sierżanta Wehrmachtu Heinricha Jösta, które były rzadko publikowane. Ograniczone świadectwo w porównaniu z bogatym archiwum Emmanuela Ringelbluma i jego zespołu „Oneg Szabat” (Radość szabatu). Tak więc słowo pisane pozostaje prawdziwym odciskiem życia i śmierci getta. Masowy akt oporu rozpoczął się na długo przed ostatnią intifadą.

Oprócz obsesji na punkcie regularnego kolekcjonowania, Emanuel Ringelblum prosi swoją koleżankę Rachel Auerbach o stworzenie sieci jadłodajni, aby nakarmić głodną ludność, zwłaszcza dzieci. Bo Emanuel Ringelblum jest tyleż historykiem, co humanistą, aw sensie politycznym aktorem społecznym należącym do rewolucyjnej partii marksistowskiej.

Od października 1941 r. zespół „Oneg Szabat” tworzył agencję informacyjną dla podziemnych służb prasowych. Jej siłą, dla losów getta warszawskiego, jest otrzymywanie meldunków z innych polskich gett, w których już dochodzi do pogromów i gazy non stop w ciężarówkach (przemysłowe komory gazowe zostaną ustawione później). Tak jest w ośrodku zagłady w Chełmnie pod Łodzią. Pierwszy pełny raport o Chełmnie, który powstał dzięki zbiegłemu jeńcowi, został wysłany do polskiego rządu w Londynie i do BBC w marcu 1942 roku. W ten sposób od wiosny 42 roku, dzięki Ringelblumowi, eksterminacja polskich Żydów w Europie Zachodniej nie była już dłużej ignorowana! Dla niego również ogłasza całkowite unicestwienie. Wraz z „Oneg Szabat” przestali wierzyć w możliwość okresu powojennego, w którym trzeba będzie pisać swoją historię w getcie i dawać o niej świadectwo po spodziewanym uwolnieniu. Wstrząsające przekonanie potwierdziło się na początku lipca 1942 r., kiedy o masowej deportacji poinformowano przywódców „W sobotę”. Niestety, nie wszyscy mieszkańcy getta w to wierzą, tak niewyobrażalne przez swoją subtelność! Ale „wielka deportacja” rozpoczęła się 22 lipca 1942 roku i trwała około dziesięciu tygodni. Prowadzi do Treblinki od 265 000 do 290 000 Żydów.

Podczas „wielkiej deportacji”, a następnie „drugiej deportacji” w styczniu 1943 r. Ringelblum kontynuował zbieranie dokumentów do końca powstania, które rozpoczęło się 19 kwietnia 43 r. i zostało stłumione w połowie maja. Dwa miesiące wcześniej, w lutym 1943 r., udało mu się już uciec z getta jednym z tuneli pod murem, jednak regularnie tam wracał, by kontynuować pracę zbiorową. Jest fizycznie obecny w dniu powstania.

Zmarł rok później wraz z żoną i synem po donosach w aryjskiej części Warszawy, gdzie we trójkę się schronili.

W 1999 roku UNESCO wpisało Archiwum Ringelbluma do rejestru Pamięć Świata.

o tym mówić

Dziękuję Aleksandra Gallant i

Instytut Emmanuela Ringelbluma / Historyczny Instytut Żydowski w Warszawie

tłumaczenieDieta Aleksandra.
Czytaj teksty (Fragment): testament Davida Grabera

Francois-Xavier Chimchak – Mała stacja Treblinka Vladislav Sengel, Malgorzata Strauss.

Wybrane referencje

jakościowy

Dokument Dominique Prussac w reżyserii François Testi. Nagrania audio w Paryżu, Delphine Bodet. Koordynacja, Christine Bernard. Udokumentowane przez Radio France, Noémie Boncourt. Esej muzyczny, Antoine Voillouz. Asystent produkcji i stron internetowych, Silvia Favre-Steiert.