Duży krok naprzód w kierunku dywersyfikacji ukraińskich dostaw gazu

Rosyjska inwazja na Ukrainę zmusiła Kijów do przyspieszenia dywersyfikacji dostaw gazu. Zwracając się do swoich europejskich sąsiadów, kraj zrobił ostatnio dodatkowy krok w zakresie dywersyfikacji importu gazu, co pozwoliło mu w większym stopniu uwolnić się od rosyjskiego gazu. Jak Ukraina zaopatruje się w gaz? Skąd mogą pochodzić fizyczne rewersy na Ukrainę? Jakie perspektywy daje Ukrainie zarządzanie tymi przepływami? Aktualizacja z Sami Ramadanem, badaczem IRIS w programie klimatycznym, energetycznym i bezpieczeństwa.

Jak Ukraina zaopatruje się w gaz?

Ukraina importuje około jednej trzeciej swojego zapotrzebowania na gaz. Krajowa produkcja gazu na Ukrainie wynosi obecnie 20 miliardów metrów sześciennych rocznie, a zużycie 30 miliardów metrów sześciennych. Od 2016 roku Ukraina teoretycznie nie importuje już gazu bezpośrednio z granic Rosji. Kraj ma dwie możliwości importu gazu: fizyczne rewersy i hipotetyczne rewersy.

Tak zwane „fizyczne przepływy wsteczne” to przepływy gazu, które przemieszczają się z Unii Europejskiej na Ukrainę. Termin „odwrócony” odnosi się do historycznego kierunku regionalnych przepływów gazu przez Ukrainę ze wschodu na zachód. Jeśli chodzi o „wirtualne przepływy zwrotne”, gaz nie płynie z UE na Ukrainę. Gaz ten jest faktycznie kupowany przez kupujących na Ukrainie od sprzedawców zlokalizowanych w UE, ale w rzeczywistości jest odejmowany od strumienia rosyjskiego gazu, który przechodzi przez Ukrainę do UE.

Hipotetyczne rewersy są korzystne ekonomicznie, ponieważ uchronią kupujących na Ukrainie od ponoszenia kosztów transportu rosyjskiego gazu przez UE do zachodniej granicy Ukrainy. Jednak te hipotetyczne przepływy zwrotne zależą od ciągłości tranzytu. W kontekście rosyjskiej inwazji ukraiński tranzyt został poważnie ograniczony przez Gazprom i jego ciągłość jest zagrożona.

Dlatego GTSOU, ukraińska firma obsługująca krajową sieć gazociągów, stara się zabezpieczyć jak najwięcej kontraktów ze swoimi europejskimi sąsiadami oferującymi możliwości „fizycznego przepływu zwrotnego”.

Skąd mogą pochodzić fizyczne rewersy na Ukrainę?

Polska rozwija szereg infrastruktur importowych w celu dywersyfikacji dostaw swoich i potencjalnie krajów sąsiednich. Rozbudowuje terminal LNG, planuje budowę drugiego terminalu i może polegać na Baltic Pipeline, gazociągu transportującym norweski gaz, który osiągnął pełną przepustowość pod koniec listopada. Jednak z Polski GAZ-SYSTEM, operator krajowej sieci gazociągów, może przesyłać na Ukrainę maksymalnie 1,5 mln ton rocznie. Od prawie ośmiu lat trwają dyskusje nad rozbudową tego połączenia i umożliwieniem tranzytu 6 krajom śródziemnomorskim z Polski na Ukrainę, ale projekt ma problemy z postępem z powodu braku inwestycji. Polscy i ukraińscy partnerzy liczą na pozyskanie środków europejskich w ramach programu REPowerEU. Ponadto krajowa konsumpcja gazu ogranicza ilości, które mogą być eksportowane z Polski.

W przeciwieństwie do połączenia polsko-ukraińskiego, połączenie międzysystemowe Słowacja-Ukraina może transportować duże ilości. W rzeczywistości Słowacja ma ogromną sieć, która podtrzymuje ukraiński system tranzytowy. Interkonektor ze Słowacją umożliwił Ukrainie uzyskanie dostaw gazu z Niemiec, ale opcja ta została zagrożona, ponieważ przepływy przez Nord Stream zostały ograniczone w trakcie konfliktu, a następnie eksplodowała ta infrastruktura. Połączenie międzysystemowe między Słowacją a Ukrainą pozwala zrekompensować braki w połączeniu międzysystemowym między Polską a Ukrainą od czasu otwarcia połączenia międzysystemowego między Polską a Słowacją pod koniec sierpnia 2022 r. Tym samym wolumeny docierające do Polski mogą docierać na Ukrainę przez Słowację, pozostaje jednak kwestia polskiej konsumpcji.

Połączenie między Węgrami a Ukrainą zapewnia Ukrainie dostęp do chorwackiego terminalu LNG. Jednak wydajność tego zakładu jest ograniczona do 2,6 MCM/rok, a termin jego rozbudowy do 6 MMC nie jest jeszcze planowany. Drugim źródłem dostaw na Węgry jest rosyjski gazociąg biegnący pod Morzem Czarnym – Turkish Stream.

Uruchomienie przez Gazprom Turkish Stream na początku 2020 r., zaopatrującego klientów w południowo-wschodniej Europie z Morza Czarnego przez Bułgarię, Serbię i Węgry, spowodowało osuszenie rurociągu transbałkańskiego, z którego wcześniej Gazprom zaopatrywał swoich klientów na południowym wschodzie. Europę od Ukrainy przez Mołdawię, Rumunię i Bułgarię. Porzucony przez Rosjan gazociąg transbałkański stał się użyteczną infrastrukturą o przepustowości 30 mln metrów sześciennych dla fizycznych rewersów na Ukrainę. Tym samym LNG docierający do Grecji będzie mógł być transportowany terminalem Revitoussa i przyszłym terminalem Alexandroupolis, LNG docierający do Turcji oraz gaz azerbejdżański docierający rurociągiem z Turcji i Grecji na Ukrainę. Po okresie negocjacji gracze z sektorów gazowych krajów, przez które przebiega gazociąg transbałkański, zgodzili się urzeczywistnić tę ogromną szansę. 2 grudnia 2022 r. gaz po raz pierwszy dotarł na Ukrainę w fizycznym rewersie rurociągiem transbałkańskim. Stanowi to ważny krok w dywersyfikacji dostaw na Ukrainę i inne kraje, przez które przebiega ten gazociąg.

Jakie perspektywy daje Ukrainie zarządzanie tymi przepływami?

Dzięki integracji swojej sieci z siecią europejskich sąsiadów Ukraina zabezpiecza swoje dostawy, ale także umożliwia Europie Środkowo-Wschodniej wypracowanie elastycznej architektury dostaw gazu. Ukraińskie zdolności, w szczególności magazynowanie, umożliwią tranzyt LNG wzdłuż osi północ-południe z terminali morskich na Bałtyku, Adriatyku, greckim i tureckim. Z pojemnością magazynową 31 MMC Ukraina zajmuje trzecie miejsce na świecie pod względem pojemności magazynowej, po Stanach Zjednoczonych i Rosji. Spośród tych 31 państw członkowskich UE 10 to kraje śródziemnomorskie, które graniczą z UE, co zwiększa potencjalne synergie. Ukraińskie pojemności magazynowe pozwolą na gromadzenie taniego LNG latem na sprzedaż w okresach dużego popytu w zimie, co odciąży europejskich konsumentów.