Ponowne zjednoczenie świata: wywiad z laureatką Nagrody Nobla Olgą Tokarczuk

Przejeżdża przez Paryż, aby zaprezentować swoje wielkie dzieła Jakub napisał (Czarno na białym, 2018) Olga Tokarczuk udzieliła nam długiego wywiadu w swojej garderobie w październiku 2018 roku, przed wygłoszeniem konferencji w Muzeum Sztuki i Historii Judaizmu.

Urodzona w Polsce w 1962 roku Olga Tokarczuk jest autorką około piętnastu powieści, z których siedem zostało już przetłumaczonych na język francuski, i jest niewątpliwie najsłynniejszą, najczęściej czytaną i najczęściej tłumaczoną pisarką w swoim kraju. Olga Tokarczuk, laureatka licznych nagród (Nike, Międzynarodowa Nagroda Bookera, Jan Michalski), otrzymała Literacką Nagrodę Nobla 2018 za powieść „Fikcja narracyjna, która z encyklopedyczną pasją reprezentuje przekraczanie granic jako formę życia„.

Autorka delikatnym tonem i trafnie dobranymi słowami opisuje tu swoje dzieciństwo na pograniczu niemiecko-polskim, związek z pejzażem środkowoeuropejskim oraz liczne lektury. Z niepokojem, ale i ufnością w przyszłość, porusza także traumy historii, antysemityzm w Polsce, postępujący podział między Europą Wschodnią i Zachodnią oraz szczególną rolę pisarza w tym świecie w kawałkach.

Myślę, że udało mi się dotrzeć do tożsamości europejskiej poprzez literaturę. Olga Tokarczuk

Olga Tokarczuk urodziła się w Solichowie w Polsce. Wokół niego ludzie mówią po polsku i niemiecku. W szkole uczymy się języka rosyjskiego. Olga spędziła dzieciństwo otoczona książkami w starej rezydencji przekształconej w popularny uniwersytet. Jako nastolatka zanurzyła się w wielkiej klasyce romantyzmu, pożerając Dostojewskiego, Tołstoja, Gogola, Czechowa i Faulknera, którym wiele zawdzięczała. Jednak już na początku początkujący pisarz poczuł szczególną więź z pisarzami takimi jak Franz Kafka, Gustav Meyrink i Danilo Kisch, którzy wszyscy pochodzili z Europy Środkowej.

„W mojej branży dużą wagę przywiązuje się do pisania i poetyckiego aspektu opowiadania historii. To, co mnie przyciągnęło, to nie tylko sposób opowiadania historii, ale także pewien niepokój. (…) Dodam jeszcze cynizm, który jest bardzo specyficznym cynizmem, czyli filozofią słabych. (…) Jest mi to wszystko bliskie.”

Polski antysemityzm „dziwną chorobą”

Olga Tokarczuk bardzo wcześnie odkryła istnienie Holokaustu. W wieku sześciu lat wyjechała z rodzicami do Auschwitz. Ta wizyta w obozie głęboko ją zmieniła i uświadomiła jej zjawisko antysemityzmu, które było powszechne i nadal powszechne w jej kraju. Aby napisać swoją powieść Jakub napisałPisarka przez osiem lat zagłębiała się w historię Żydów w XVIII-wiecznej Polsce. Jego zdaniem antysemityzm w Polsce należy uznać za dziwną chorobę, rodzaj reakcji na własną tożsamość: Myślę, że Polska jest nadal bardzo chora po Holokauście. Choroba ta przypomina swego rodzaju reakcję autoimmunologiczną, bowiem polska kultura, a w ogóle Polska jako społeczeństwo, jest silnie przesiąknięta kulturą, religią i mentalnością żydowską. To może być wyjątkowy przypadek na świecie.”

Ze wszystkich jego nastoletnich lektur szczególnie ważna była lektura Brunona Schulza, polskiego pisarza żydowskiego zamordowanego w 1942 roku. Olga Tokarczuk twierdzi, że gdyby nie książki Brunona Schulza, nie odważyłaby się pisać. We wszystkich jego książkach prześladuje wyobraźnia Europy Środkowej, wciąż mało znanej reszcie kontynentu.

„Zdaję sobie sprawę, że pozycja Polski jest marginalna w stosunku do głównych ośrodków europejskich. To dobrze, bo jestem głęboko przekonany, że wiele idei widzi światło właśnie na marginesie. Ja to nazywam w swoich książkach „decentralizacja”, czyli coś „spoza centrum”.

Żaba i dron

Obserwowanie świata z oceanu nie oznacza patrzenia na niego z daleka, ale z innej strony. Olga Tokarczuk często przyjmuje w swoich książkach podwójny punkt widzenia: punkt widzenia „żaby”, który patrzy na sprawy od dołu, i punkt widzenia „drona”, który pozwala uzyskać przegląd. To jej własny, poetycki, fragmentaryczny i niecodzienny sposób bycia realistą. Co więcej, pisarz nie wierzy, że literaturę można odłączyć od tego, co dzieje się na zewnątrz: „We wszystkim, co piszemy, jest ślad problemów naszych czasów, bólu epoki, w której żyjemy. Jeśli książka jest napisana uczciwie, jeśli wypływa z serca, natychmiast staje się polityczna.„

W tym bolesnym i niepewnym świecie jednym z wielkich zadań literatury jest łączenie tego, co zostało oddzielone i rozmontowane przez zmienne koleje historii lub uproszczenia myślenia. „Traktuję pisanie jako sposób na ponowne zjednoczenie świata (…) Dziś trzeba podjąć prawdziwy wysiłek, aby przywrócić światu sens.

Tłumaczenie: Anna Juszczak
Głos: Andrea Schiffer
Nagranie audio: Laurent Lucas
Mieszanie: Bernard Lagnall
Reżyseria: Frank Lilien

indeks
Bóg, czas, ludzie i aniołowie (Robert Lafont, 1998)
Dom dnia, dom nocy (Robert Lafont, 2001)
Ostateczne historie(Czarno na białym, 2007)
pielgrzymi, (Czarno na białym, 2010)
Na kościach zmarłych (Czarno na białym, 2012)
Zielone dzieci (La Contre Allée, 2016)
Jakub napisał (Czarno na białym, 2018)

Spinki do mankietów Ostroga (Rezerwacja), Film policyjny Polski znakomity przez Agnieszki Holender Według powieści Na kościach zmarłych Do Olga TokarczukWycieczka do Studia Filmo, 2017

Olga Tokarczuk opowiada o swojej powieści Jakub napisał© Daphne Bengoa, 2018

Dzięki Anna Juszczak i Les Editions Noir sur Blanc
Sophie Andreu oraz Muzeum Sztuki i Historii Judaizmu

Posłuchaj też